Kameralne studium psychologiczne, poetycka opowieść o samotności, a jednocześnie zbiorowy portret Polaków końca lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku. Dwoje przypadkowych podróżnych spotyka się w przedziale sypialnym. Subtelna gra ich emocji – od wzajemnej niechęci do pozbawionej perspektyw bliskości – rozgrywa się na tle stłoczonego w pociągu ludzkiego mikrokosmosu.
Pomysł na film podsunęło życie: Jerzy Kawalerowicz jechał kiedyś nad morze w damskim przedziale sypialnym z przeżywającą kryzys kobietą, która przez noc opowiedziała mu historię swojego życia. Reżyser, szukając najlepszego sposobu na filmową wersję tej opowieści, postanowił umieścić niemal całą akcję w pociągu. Trwa ona tyle, ile kurs nocnego ekspresu na Hel, a bohaterami są stłoczeni w jego ciasnych wnętrzach pasażerowie. Widz wie o nich tylko tyle, ile dowiedzieć się można o przypadkowych towarzyszach podróży – znudzona małżonkiem kokietka uwodzi kogo może, były więzień obozu koncentracyjnego walczy z bezsennością, stare kobiety jadą na pielgrzymkę, wakacyjny podrywacz poluje na zdobycz. Punktem zwrotnym wydaje się moment pojawienia się milicji i informacja, że w pociągu znajduje się morderca…
Film z jednej strony jest grą konwencjami thrillera i melodramatu, z drugiej – rodzajem pełnego niedopowiedzeń, poetyckiego szkicu. Melancholijny nastrój współtworzy muzyka, zwłaszcza balladowa wokaliza Wandy Warskiej stanowiąca motyw przewodni filmu. Ze współczesnej perspektywy nocna podróż to metafora życia, a cały Pociąg to nostalgiczny powrót do najlepszego okresu w historii polskiego kina.
Jerzy Kawalerowicz, wybitny reżyser i scenarzysta, urodził się w 1922 r. Studiował w Akademii Sztuk Pięknych i w Instytucie Filmowym w Krakowie. Jako student asystował przy realizacji pierwszych powojennych filmów polskich, m.in. Zakazanych piosenek Leonarda Buczkowskiego (1946). Od 1951 roku pracuje jako samodzielny reżyser. Jego pierwszy film fabularny Gromada (1951) został wyróżniony na festiwalu w Karlovych Varach. Udany debiut reżyserski umożliwił mu realizację kolejnych filmów fabularnych. W 1966 roku jego Faraon był nominowany do Oscara. Twórczość Kawalerowicza wykazuje doskonałe opanowaniu warsztatu realizatorskiego, wyczulenie na kompozycję plastyczną kadru. W dziełach swych podejmuje refleksję nad naturą człowieka i jego pozycją w świecie w sferze psychologicznych i politycznych uwarunkowań. Dzisiaj filmy Jerzego Kawalerowicza stanowią klasykę polskiego kina.
Filmografia:
1951 Gromada / The Village Mill
1953 Celuloza / Celullose
1956 Cień / Shadow
1959 Pociąg / Night Train
1960 Matka Joanna od Aniołów / Mother Joan of the Angels
1965 Faraon / Pharaoh
1971 Maddalena
1980 Spotkanie na Atlantyku / Chance Meeting on the Atlantic
1989 Jeniec Europy / The Hostage of Europe
1982 Austeria / The Inn
1995 Za co? / Why?
2001 Quo vadis