gatunek: dramat, kostiumowy

Druga połowa XVII wieku. Pułkownik Michał Wołodyjowski po śmierci narzeczonej wstępuje do klasztoru Kamedułów. Onufry Zagłoba podstępem go stamtąd uprowadza do, rzekomo chorego, przyjaciela Ketłinga. Hetman Sobieski nakłania Wołodyjowskiego do powrotu do wojska. Na warszawskim gościńcu Wołodyjowski i Zagłoba spotykają siostrę pułkownika, panią stolnikową. Towarzyszą jej dwie wychowanice - Basia i Krzysia. Wszyscy zatrzymują się w dworku Ketlinga. Wołodyjowski zakochuje się z wzajemnością w Krzysi. Gdy wyjeżdża na krótko, w domu pojawia się Ketling. Krzysia jest nim oczarowana, lecz nie chce oddać mu ręki, związana przyrzeczeniem z Wołodyjowskim. Pan Michał jednak zwraca jej słowo i błogosławi nowemu związkowi. Korzysta z tego Baśka, która już od dawna darzyła uczuciem pana Wołodyjowskiego. Wyznaje mu swoją miłość i zostaje jego żoną. Hetman mianuje Wołodyjowskiego dowódcą stanicy w Chreptiowie, na wschodnich kresach Rzeczypospolitej. Wśród żołnierzy Michała jest Tatar Azja Mełłechowicz. Młoda pułkownikowa budzi jego pożądanie. Azja jest synem chana Tuhaj-beja i potajemnie utrzymuje bliskie kontakty z tureckimi i tatarskimi nieprzyjaciółmi Polski. Planuje zdradę Rzeczypospolitej, ale przedtem chce zdobyć Baśkę.

W chorągwi Wołodyjowskiego służy również młody szlachcic Nowowiejski. Do Chreptiowa przyjeżdżają jego ojciec i siostra Ewa. Stary Nowowiejski rozpoznaje Azję, który ongiś u niego służył. Azja jednak jest obecnie hetmańskim żołnierzem i Nowowiejski nie ma do niego żadnych praw. Baśka zamierza wyswatać Ewkę Azji, gdyż sądzi, że oboje się kochają. Towarzyszy młodej parze do Raszkowa, rodzinnej wsi Nowowiejskich. W czasie tej podróży Azja usiłuje porwać Basię, która w samoobronie okalecza go i ucieka. Przez kilka dni błąka się po lasach i śmiertelnie zmęczona dociera w końcu do Chreptiowa. Rozjuszony Azja na czele swego oddziału najeżdża Raszków, pali wieś i zabija starego Nowowiejskiego. Ewkę oddaje na pohańbienie żołnierzom. Młody Nowowiejski pragnie pomścić rodzinę. Po przygranicznej potyczce chwyta Chaima, sługę Azji, i dowiaduje się o miejscu pobytu Mellechowicza. Bierze Azję do niewoli i rozkazuje wbić go na pal. Jednak nawet po śmierci Azji nie zaznaje spokoju, przekracza granicę i wpada w ręce nieprzyjaciół. Turcy ruszają na Kamieniec Podolski, ważną twierdzę na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej. Wołodyjowski i Ketling zostają komendantami twierdzy. Ślubują nie oddać jej nigdy w ręce nieprzyjaciela. Załoga broni się długo i mężnie. Gdy wiadomo już, że zwycięstwo przechyla się na stronę Turków, komendanci dają żołnierzom rozkaz odwrotu. Wysadzają twierdzę i obaj giną pod jej gruzami. Uroczysty pogrzeb pułkownika Wołodyjowskiego kończy film.

Wielka superprodukcja końca lat sześćdziesiątych. Starannie oddaje realia i klimat powieści. Zawiera pełne rozmachu, precyzyjnie zakomponowane sceny zbiorowe. Realizacja filmu trwała prawie dwa lata i była ogólnonarodowym wydarzeniem. Towarzyszył jej rozgłos w prasie i innych mediach. Po wejściu na ekrany film spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem widzów i osiągnął rekordową frekwencję. Krytyka zarzucała mu jednak nieco zbyt komiksowe potraktowanie przygód „małego rycerza”.

[Źródło: Stowarzyszenie Filmowców Polskich]

Andrzej Markowski:

dyrygent i kompozytor. Urodził się 22 sierpnia 1924 roku w Lublinie, zmarł 30 października 1986 roku w Warszawie. W latach 1939–1941 kształcił się w Lublinie (kompozycja), a w latach 1943–1944 w Warszawie (fortepian). W roku 1944 brał czynny udział w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie studiował kompozycję pod kierunkiem Aleca Rowleya w Trinity College of Music w Londynie (1946–1947) oraz Piotra Rytla i Tadeusza Szeligowskiego w PWSM w Warszawie, gdzie uczył się także dyrygentury w klasie Witolda Rowickiego (1947–1955).

Po ukończeniu studiów był dyrygentem Filharmonii Śląskiej w Katowicach (1955–1959), następnie kierownikiem artystycznym i pierwszym dyrygentem orkiestry Filharmonii Krakowskiej (1959–1964). W 1959 roku utworzył w Krakowie orkiestrę kameralną i w niedługim czasie zorganizował cykl koncertów „Musica Antiqua et Nova” i festiwal Krakowska Wiosna Młodych Muzyków, na którym dokonał prawykonań utworów między innymi Krzysztofa Pendereckiego i Grażyny Bacewicz. Z orkiestrą kameralną, którą założył przy Filharmonii Krakowskiej odbył tournée po Włoszech, Belgii i Stanach Zjednoczonych.

W roku 1965 zdecydował się na objęcie stanowiska dyrektora Filharmonii Wrocławskiej i doprowadził do otwarcia jej własnej, nowej siedziby. Rok później powołał do życia festiwal oratoryjno-kantatowy Wratislavia Cantans i objął funkcję jego dyrektora artystycznego (1966–1976); kierował równocześnie Festiwalem Polskiej Muzyki Współczesnej oraz Festiwalem Muzyki Organowej i Klawesynowej we Wrocławiu. W roku 1970 z Orkiestrą Filharmonii Narodowej wziął udział w podróży koncertowej po krajach Dalekiego i Bliskiego Wschodu. W latach 1971–1977 pełnił funkcję dyrygenta i wicedyrektora artystycznego Filharmonii Narodowej w Warszawie. W latach siedemdziesiątych odbył tournée po Anglii z WOSPR i dwukrotne tournée po Japonii z Tokyo Philharmonic Orchestra. Od 1980 roku był dyrygentem w Groningen w Holandii. W 1982 roku objął kierownictwo artystyczne Filharmonii Łódzkiej.

Andrzej Markowski był wielkim popularyzatorem muzyki polskiej w kraju i na świecie. Dyrygował w Berlinie, Mediolanie (La Scala), Amsterdamie (Royal Concertgebouw Orchestra), Brukseli (Palais des Beaux-Arts), Paryżu, Barcelonie, Madrycie, Kolonii, Lipsku, Dreźnie, Montreux, Teheranie, Bejrucie, Melbourne, Moskwie, Kopenhadze, Oslo, Darmstadcie, Buenos Aires, Meksyku, we Florencji i Frankfurcie. Prowadził koncerty ze światowej sławy artystami, takimi jak Artur Rubinstein, Dawid Ojstrach, Isaac Stern, Maurizio Pollini, Henryk Szeryng, Krystian Zimerman, Julius Katchen, Vlado Perlemuter czy Jorge Bolet.

Cieszył się opinią znakomitego interpretatora muzyki dawnej – prowadził po raz pierwszy w Polsce takie dzieła, jak Vespro della Beata Vergine i Il combattimento di Tancredi e Clorinda Monteverdiego, Mesjasz i Juda Machabeusz Händla, ale też operę Peleas i Melizanda Debussy’ego. Zasłynął także jako wybitny odtwórca muzyki współczesnej – propagował ją na estradach polskich i zagranicznych. Wielokrotnie dyrygował na Biennale di Venezia i podczas festiwalu Sagra Musicale Umbra w Perugii. Trzykrotnie dyrygował Orkiestrą La Scala w Mediolanie. Występował ponad dwadzieścia pięć razy na festiwalu Warszawska Jesień, był również członkiem jego komisji repertuarowej (1971–1981); dokonał na festiwalu polskich i światowych prawykonań utworów, między innymi Krzysztofa Pendereckiego, Henryka Mikołaja Góreckiego, Kazimierza Serockiego, Tomasza Sikorskiego, Bolesława Szabelskiego, Witolda Szalonka, Pawła Szymańskiego czy Witolda Lutosławskiego, Györgya Ligetiego, Pierre’a Bouleza, Hansa Wernera Henzego, Charlesa Ivesa, Iannisa Xenakisa, Luigiego Nono i Brunona Maderny.

Jako kompozytor zdobył ogromne uznanie, pisząc muzykę do ponad trzydziestu pięciu filmów krótko- i długometrażowych, między innymi do Pokolenia, Popiołów, Przekładańca Andrzeja Wajdy, Pana Wołodyjowskiego Jerzego Hoffmana czy do eksperymentalnych filmów Andrzeja Munka, Waleriana Borowczyka, Jana Lenicy i Tadeusza Makarczyńskiego. Zainspirował Andrzeja Wajdę do realizacji filmu Dyrygent. Pisał także muzykę do teatru.

W 1965 roku otrzymał nagrodę II stopnia Ministerstwa Kultury i Sztuki, w 1974 – nagrodę państwową I stopnia za wybitne kreacje artystyczne na Warszawskiej Jesieni oraz dwukrotnie nagrodę krytyków – statuetkę Orfeusza (1968, 1971). W latach 1969 i 1971 był laureatem dorocznej nagrody Związku Kompozytorów Polskich. W roku 1974 zdobył Grand Prix du Disque Académie Charles Cros we Francji za nagranie Jutrzni Krzysztofa Pendereckiego.

Andrzej Markowski pozostawił ogromny wkład w rozwój kultury muzycznej w Polsce i na świecie.